του Κώστα Χλωμούδη*
Με αφορμή την άνιση μάχη που δίνεται αυτή τη στιγμή για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής καταστροφής
από τη βύθιση του μικρού δεξαμενόπλοιου «Αγία Ζώνη ΙΙ» τα ξημερώματα της Κυριακής στη Σαλαμίνα, ακούμε πολλές κριτικές και πρώτες αποτιμήσεις, που δυστυχώς έρχονται να καταγράψουν ή στην καλύτερη να συμπληρώσουν την εικόνα από τα αποτελέσματα αυτού καθ’αυτού του συμβάντος…
Σαν να αναρτούμε σχόλια και ανακοινώσεις έτοιμες από καιρό, για κάθε χρήση προς εντυπωσιασμό και εκτέλεση του καθήκοντος της πολιτικής μας ρουτίνας…
Έχουμε ακούσει μέχρι στιγμή διάφορα, με κορυφαίες προσεγγίσεις αυτές που ομαδοποιούνται ως ακολούθως:
· Καθυστέρηση της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής να αναλάβει δράση…
· Ο Υπουργός έλλειπε στο εξωτερικό σε διεθνές συνέδριο και έπρεπε να τον φέρει ο πρωθυπουργός κουτρουβαλώντας…
· Οι Δήμαρχοι και οι υπηρεσίες τους ήταν πλημμελώς παρόντες λόγω ασαφών αρμοδιοτήτων…
Προφανώς κάποια στοιχεία από τα παραπάνω μπορούν να αποτελέσουν ενδιαφέρουσα, αλλά δευτερεύουσα, πληροφορία για την αιτία του προβλήματος, πολύ δε περισσότερο για την αποτελεσματικότερη διαδικασία αντιμετώπισης των αποτελεσμάτων αντίστοιχων συμβάντων.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως καταγράφει η διεθνής εμπειρία, είναι σημαντικό το σχέδιο ταχύτατης αντιμετώπισης και περιορισμού των αρνητικών αποτελεσμάτων και ακολούθως η επανεξέταση αυτών των σχεδίων έκτακτων δράσεων για τέτοιες περιπτώσεις, που θα αφορούν τους αρμόδιους φορείς σε δημόσιο, ιδιωτικό και τοπικο-αυτοδιοικητικό επίπεδο…
Μπορεί να ελέγχθηκε άμεσα το περιστατικό (όπως μας ενημερώνει το Λιμενικό Σώμα), αλλά σημασία έχει το σχέδιο δράσης αντιμετώπισης του…
Και δυστυχώς χρήση ενός τέτοιου σχεδίου δεν υπήρχε…
Αναφερόμαστε σε καταστάσεις που άμεσα πρέπει να κινητοποιηθούν πολλοί και διάφοροι φορείς του δημόσιου, ιδιωτικού και κοινωνικού τομέα της οικονομίας.
Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, στη περίπτωσή μας, εκτός τις κρατικές και δημοτικές υπηρεσίες και δράσεις που έχουν λάβει χώρα, ένας μεγάλος μηχανισμός έχει αναπτυχθεί αυτή τη στιγμή, για να διαχειριστεί τα αποτελέσματα και να τα περιορίσει.
· Για την αντιμετώπιση της ρύπανσης ενεργοποιήθηκε χθες (δυστυχώς 4 μέρες μετά το συμβάν η ειδοποίηση!..) το αντιρρυπαντικό σκάφος AKTAIA OSRV με εξοπλισμό αντιμετώπισης πετρελαιοκηλίδων. Το πλοίο είναι ναυλωμένο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα «EMSA».
· Έχει επιχειρηθεί και φαίνεται να έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες στεγανοποίησης του ναυαγίου μόλις την Τρίτη 09:10. Από τότε και μετά έχει ξεκινήσει η διαδικασία απάντλησης του φορτίου του πλοίου... Στις επιχειρήσεις αυτές συμμετέχουν 10 δύτες.
· στην περιοχή του ναυαγίου επιχειρούν πέντε ιδιωτικά αντιρρυπαντικά σκάφη μετά από 12 ώρες...
· Πάνω από το ναυάγιο υπάρχει γερανός και γύρω έχουν αναπτυχθεί τρεις σειρές πλωτών φραγμάτων.
· Επειδή το έργο είναι πάρα πολύ μεγάλο, ήδη η εταιρεία που ανέλαβε το έργο («Όμιλος Επιχειρήσεων Σπανόπουλος») έχει αναθέσει υπεργολαβικά επιχειρήσεις σε έξι άλλες εταιρείες...
Άρα για όλα αυτά απαιτείται επιχειρησιακός σχεδιασμός, έτοιμος από καιρό…
Σχέδιο για τη διαχείριση του θέματος μετά το ατύχημα... Ζητήματα προστασίας λουομένων σε συγκεκριμένες ακτές, απαγόρευση αλιείας, αξιοποίηση δεικτών προσδιορισμού της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και προσέγγιση του χρόνου σταδιακής αποκατάστασης (που δυστυχώς θα είναι μακρύτερης διάρκειας από ότι οι μέχρι σήμερα κυβερνητικές ανακοινώσεις αναφέρουν), επιλογή εναλλακτικών μορφών μεθοδολογίας απορρύπανσης και άλλα πολλά που μπορεί να βρει κανείς στα εγχειρίδια καλής πρακτικής διαχείρισης τέτοιων καταστάσεων...
Σε αυτό το επίπεδο πρέπει και μπορεί να είναι συμβολή η όποια κριτική και αντιπαράθεση.
Όταν μάλιστα την ευθύνη συντονισμού την έχει ένα κατά τεκμήριο ικανό και αρμόδιο για τέτοιες καταστάσεις στρατιωτικής δομής σώμα όπως είναι αυτό του Λιμενικού Σώματος.
Εδώ έχει αξία και σημασία να γίνει συζήτηση η οποία θα συμβάλλει εποικοδομητικά και για το μέλλον με αναφορά στο ότι ο Πειραιάς είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου και βεβαίως στις προοπτικές ενδεχόμενης αξιοποίησης υδρογονανθράκων στον ελληνικό χώρο. Όταν μια μικρή σχετικά διαρροή δίπλα στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας δημιουργεί τέτοια καταστροφή, ποιες είναι οι δυνατότητες της χώρας ν' αντιμετωπίσει διαρροές και ατυχήματα από μεγάλης κλίμακας πετρελαϊκές δραστηριότητες;
Έχουμε, κατά καιρούς, αναπτύξει την άποψή μας και την αντίθεσή μας στη στρατιωτική δομή και λειτουργία του επί τη θαλάσσια οικονομία σχετικού υπουργείου. Θέση μας είναι ότι αυτή είναι η δομική αιτία της αναποτελεσματικότητας διαχείρισης τέτοιων θεμάτων. Αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να προσαρμοζόμαστε στις δεδομένες συνθήκες και κατά τούτο το Λιμενικό Σώμα ελέγχεται για την ύπαρξη σχεδίου αποτελεσματικής αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων.
Τα αποτελέσματα μιλούν από μόνα τους...
Αν συμφωνήσουμε στα βασικά αίτια τότε δημιουργικά μπορούμε να συμβάλουμε με σκέψεις και προτάσεις, που θα αφορούν διαχρονικά προβλήματα στην οργάνωσης του κράτους και θα σχετίζονται με θέματα όπως:
· Τις ευθύνες όλων όσων υπερασπίστηκαν(!) την ελληνική ναυτιλία, λέγοντας ΟΧΙ στα διπλά τοιχώματα των δεξαμενοπλοίων και συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να αντιστέκονται σε κάθε διεθνή ρύθμιση αφορά στη προστασία του περιβάλλοντος...
· Ποιες είναι οι ευθύνες της λιμενικής αρχής στη περίπτωση του Πειραιά (σε ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου) για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων που θα υπάρχουν από και λόγω της αύξησης της κίνησης του Λιμένος. Ποια είναι η υποχρέωση του ιδιώτη διαχειριστή στη προκείμενη περίπτωση και αν δεν προβλέπει κάτι σχετικό η σύμβαση να δούμε το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο... Δεν μπορεί να μην υπάρχει μία υπηρεσία αμέσου δράσεως και πρόληψης θαλάσσιας ρύπανσης στο οργανόγραμα της λιμενικής επιχείρησης, για παρόμοια τέτοια συμβάντα σε ένα τόσο μεγάλο λιμάνι.
· Διερεύνηση για ενδεχόμενες ευθύνες και οργάνωση του μηχανισμού ελέγχου στις πιστοποιήσεις ασφαλούς ναυσιπλοΐας του συγκεκριμένου πλοίου αλλά και άλλων αντιστοίχων, όπως και για τις συνθήκες εργασίας των ναυτικών και εάν είχε και από που πιστοποιητικό αξιοπλοίας... Το πλοίο ανήκε στην εταιρία του Θεόδωρου Κουντούρη, κατασκευάστηκε το 1972 και υπάρχουν διάφορες αναφορές και καταγγελίες, που πρέπει να διερευνηθούν, πως στο μηχανοστάσιο, εκεί όπου σημειώθηκε η εισροή υδάτων, έφερε διάφορα πρόχειρα μπαλώματα με σκοπό να κλείσουν οι ανοιχτές τρύπες. Επίσης ότι το πλοίο απέπλευσε τις πρωινές ώρες της 10/9/2017 από τα διυλιστήρια Ασπροπύργου (ΕΛΠΕ) μεταφέροντας 2.200 μετρικούς τόνους fuel oil και 370 μετρικούς τόνους marine gas oil και σε αυτό επέβαιναν 2 μέλη του πληρώματος σε σύνολο 11...
· Το ανεύθυνο(!) των παραλιακών δημοτικών αρχών σε τέτοιες περιπτώσεις και την ανυπαρξία σχετικού σεναρίου αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων… Οι δήμαρχοι και οι εντεταλμένες για τέτοιες συνθήκες υπηρεσίες τους (αν υπάρχουν…) δεν μπορούν να δηλώνουν πως δεν έχουν καμιά αρμοδιότητα παρέμβασης (!) αλλά ούτε εντολές και οδηγίες από τις αρμόδιες αρχές(!). Φανταζόμαστε πως αυτό θα αφορά και τις υπηρεσίες της Περιφέρειας.
· Την ύπαρξη αντίστοιχων σχεδίων και ασκήσεων εικονικής υλοποίησής τους που μέχρι στιγμής ελάχιστα έχουμε δει να γίνονται για αντίστοιχα σχετικά ενδεχόμενα.
Έτσι θα κατανοήσουμε πως αν υπήρχε θέμα με το σκάφος η ευθύνη είναι της εταιρείας, του νηογνώμονα και της ασφαλιστικής εταιρείας που ήταν ασφαλισμένο. Το Δημόσιο φέρει ευθύνη αν οι προηγούμενοι ελέγχθηκαν για αυτά που είναι υπεύθυνοι και για την προετοιμασία του να περιορίσει τις ζημιές από τέτοια συμβάντα... να έχει την υποδομή απορρύπανσης και πρωτίστως να έχει σχέδιο λειτουργικό για τέτοιες περιπτώσεις.
*Ο Κώστας Χλωμούδης είναι καθηγητής στο τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά
