Του Τάσου Ι. Αβραντίνη*
Το βιβλίο του Φρεντερίκ Μπαστιά «Προστατευτισμός και Κομμουνισμός» που κυκλοφορεί μαζί με τον «Φιλελεύθερο» σε συνεργασία με το ΚΕΦίΜ είναι μια σημαντικότατη προσφορά στο αναγνωστικό κοινό. Αλλα δύο μόλις έργα του Μπαστιά έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, ο «Νόμος» και η «Σπασμένη τζαμαρία», ενδεικτικό κι αυτό της πλήρους κυριαρχίας για πολλές δεκαετίες των πάσης φύσεως κρατικιστικών αντιλήψεων στην ελληνική κοινωνία.
Ο Μπαστιά μαζί με τον Σέι υπήρξαν οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της πολύ σημαντικής, αν και μάλλον άγνωστης στην Ελλάδα, φιλελεύθερης γαλλικής σχολής και από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους της εποχής τους. Οι φιλελεύθεροι Γάλλοι οικονομολόγοι, οργανωμένοι στη διάσημη Société d'économie politique, με τα έργα τους και μέσα από τις στήλες του θρυλικού οικονομολογικού περιοδικού «Journal des économistes» επέκριναν καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα με σφοδρότητα τόσο τη γερμανική ιστορική σχολή όσο και τις διάφορες σοσιαλιστικές θεωρίες της εποχής. Η επίδρασή τους στη γαλλική οικονομική σκέψη ήταν τόσο μεγάλη, ώστε, όταν στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα κυριάρχησε σταδιακά στον υπόλοιπο κόσμο η κεϊνσιανή θεωρία, στη Γαλλία η φιλελεύθερη οικονομική σκέψη παρέμεινε ισχυρή και ιδιαιτέρως παραγωγική σε νέες ιδέες. Σπουδαίοι οικονομολόγοι της Φιλελεύθερης σχολής στη Γαλλία υπήρξαν τον 19ο αιώνα, μεταξύ των άλλων, οι Ντανογιέρ, Mολινάρι, Ρόσι, Μπελιέ, Σεβαλιέ, Γκιγιό, Γκαρνιέ και τον 20ό αιώνα οι Ραφαλόβιτς, Φοβίλ, Στουρμ, Ντεσάμπ, Κολσόν, Μαλενβό και άλλοι.
Ο Μπαστιά βρέθηκε γύρω στο 1842 στην Αγγλία σε μια περίοδο κατά την οποία η χώρα συγκλονίζεται από ταραχώδεις διαδηλώσεις στους δρόμους του Λονδίνου και άλλων πόλεων υπέρ του ελεύθερου εμπορίου. Στις διαδηλώσεις εκείνες πρωτοστατούσαν οι λιγότερο εύπορες κοινωνικές ομάδες και οι φοιτητές. Ηγέτης των ξεσηκωμένων ήταν ο φιλελεύθερος Ρίτσαρντ Κόμπντεν. Το σημαντικότερο σύνθημα στα χείλη των διαδηλωτών ήταν το «φθηνό πρωινό». Αίτημα των διαδηλωτών ήταν η κατάργηση κάθε προστατευτισμού στο εμπόριο και των δασμών που είχαν επιβληθεί στις εισαγωγές καλαμποκιού και σιτηρών. Το αίτημα ικανοποιήθηκε. Η φθηνή τροφή επέτρεψε τη μετακίνηση μεγάλου τμήματος των φτωχών τμημάτων του πληθυσμού από τις αγροτικές περιοχές στις πόλεις. Το νέο εργατικό δυναμικό ζώντας στις πόλεις σε συνθήκες απείρως καλύτερες από την προηγούμενη κατάστασή του, στελέχωσε τη βιομηχανία και η βρετανική οικονομία σε μικρό χρονικό διάστημα μπόρεσε να ανακάμψει και να γνωρίσει πρωτόγνωρους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης.
Ο Μπαστιά κατά την παραμονή του στην Αγγλία γνωρίστηκε με τον Κόμπντεν και ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του κινήματος υπέρ της ελευθερίας του εμπορίου. Τότε συνειδητοποίησε ότι η σημαντικότερη επίπτωση της κατάργησης των δασμών δεν ήταν τόσο το οικονομικό αποτέλεσμα. Από την οπτική του Μπαστιά η ελευθερία του εμπορίου είχε επιπτώσεις στη συνολική ελευθερία του ατόμου, καθώς του επέτρεπε να αποφασίζει για τη ζωή του και να χρησιμοποιεί, όπως αυτό επιθυμεί τις ικανότητές του.
Λίγα χρόνια μετά την επιστροφή του στη Γαλλία, ο Μπαστιά συμμετείχε στην ίδρυση της «Ενωσης για την ελευθερία του εμπορίου» (1846) και έγινε τακτικός συντάκτης του περιοδικού της «Ελεύθερο - Εμπόριο». Η συγγραφική του παραγωγή ξεκινά τo 1844 και σταματά το 1850 με τον ξαφνικό θάνατό του στη Ρώμη. Στο διάστημα αυτό ο Μπαστιά υπήρξε ακαταπόνητος, τόσο ως συγγραφέας όσο και ως ακτιβιστής της ελευθερίας, κάνοντας περιοδείες σε όλες τις πόλεις της Γαλλίας και μιλώντας σε δημόσιες συγκεντρώσεις, σε συνελεύσεις φοιτητών και εργατών, στους μαθητές των σχολείων, στις νεοϊδρυόμενες φιλελεύθερες οικονομικές ενώσεις για τα αγαθά της ελεύθερης οικονομίας και τα κακά του προστατευτισμού. Η αντίκρουση των φιλοπροστατευτικών αντιλήψεων, των «οικονομικών σοφισμάτων», όπως τις αποκαλούσε, υπήρξε από μέρους του Μπαστιά πλήρης και αρκετά αποτελεσματική. «Μόλις έβλεπε το πρωί κάποιο φιλοπροστατευτικό δημοσίευμα, έπιανε αμέσως τη γραφίδα του για να το ανατρέψει χωρίς να σκέπτεται καν να προγευματίσει (...)», παρατηρεί ο μαθητής και βιογράφος του Μπαστιά, Ρ. Ντε Φοντενέι, στην επτάτομη έκδοση όλων των έργων του από τον επίσης μαθητή και φίλο του Παγιολέ (1865). Μαζί με όλα αυτά παρέδιδε και ιδιωτικά μαθήματα πολιτικής οικονομίας στην αίθουσα Ταράν στο Παρίσι.
Ο Μπαστιά μετά την επανάσταση του 1848 εξελέγη βουλευτής. Τα νέα του καθήκοντα δεν τον εμπόδισαν να υπερασπίζεται με όλη τη δύναμη που απέμενε στο εξασθενημένο σώμα του αλλά και με αισιοδοξία τις ιδέες της ελευθερίας εναντίον του προστατευτισμού, του σοσιαλισμού και κάθε κρατικής επέμβασης στην οικονομική ζωή. Για το σημαντικό έργο του και αυτήν του την αισιοδοξία σε συνδυασμό με το γλαφυρό ύφος και το σπινθηροβόλο πνεύμα, με το οποίο διάνθιζε τις σκέψεις του, ο Μπαστιά υπήρξε και πέρα από τα σύνορα της Γαλλίας δημοφιλέστατος. Μπορεί κανείς να απολαύσει τη δηκτική ειρωνεία του Μπαστιά στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των υποστηρικτών του προστατευτισμού, διαβάζοντας λ.χ. την παρομοίωση, με την οποία τους εμφάνιζε να ζητούν προστασία από τις ηλιακές ακτίνες προκειμένου να επωφεληθούν οι Γάλλοι κηροπλάστες. Σε άλλη απολαυστική παρομοίωσή του, οι «προστατευτιστές» ζητούν την κατασκευή σιδηροδρομικών σηράγγων με δαπάνη εκατομμυρίων φράγκων, αλλά ταυτοχρόνως την τοποθέτηση στα στόμια αυτών αυστηρών τελωνοφυλάκων που θα εμποδίζουν την ελεύθερη διέλευση των εμπορευμάτων.
Η ανάλυση του Μπαστιά εναντίον του προστατευτισμού είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ, τη στιγμή που παρατηρείται μια έξαρση στην επιβολή νέων δασμών, οι οποίοι υπονομεύουν ευθέως την ολοκλήρωση της παγκοσμιοποίησης και κατ' επέκταση τη διαφύλαξη της παγκόσμιας ειρήνης. Η επιβολή δασμών από τις ανεπτυγμένες χώρες είναι μια κεκαλυμμένη φορολογία των καταναλωτών τους, μια αδικία εις βάρος των φτωχότερων στρωμάτων του πληθυσμού τους υπέρ ορισμένων προνομιούχων παραγωγών τους. Η χειρότερη επίπτωση των δασμών ωστόσο εκ μέρους των ανεπτυγμένων χωρών είναι η εξαθλίωση των αναπτυσσόμενων χωρών του Τρίτου Κόσμου, σε εκείνους ακριβώς τους τομείς που οι τελευταίες διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα (γεωργία, τρόφιμα και μεταποιητική βιομηχανία). Ισως η αγροτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ένας περίπλοκος συνδυασμός δασμών και επιδοτήσεων), αλλά και η αντίστοιχη των Ηνωμένων Πολιτειών να συνιστούν τις πλέον επικίνδυνες από τις πολιτικές δασμών. Σύμφωνα με μια εξαιρετική μελέτη (2003) των οικονομολόγων Μπράουν, Ντέρντορφ και Στερν, «Οι επιπτώσεις της πολυεθνικής παραγωγής στους μισθούς και στις συνθήκες εργασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες», η μείωση των δασμών στα προϊόντα των αναπτυσσόμενων χωρών κατά το ένα τρίτο θα οδηγούσε αύξηση της παγκόσμιας ευημερίας τουλάχιστον κατά 600 δισεκατομμύρια δολάρια.
Η πολιτική όμως του προστατευτισμού έχει μία ακόμη τραγική επίπτωση· οδηγεί σε μαζική αύξηση των μεταναστευτικών ροών από τις αναπτυσσόμενες χώρες προς την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Ας αναρωτηθούμε πόσοι άνθρωποι πεθαίνουν από υποσιτισμό στον Τρίτο Κόσμο εξαιτίας των δασμών των ανεπτυγμένων κρατών. Για τους οικονομικά εξαθλιωμένους μετανάστες που ζητούν εναγωνίως στέγη στις ανεπτυγμένες χώρες, κύριος υπαίτιος είναι λοιπόν η πολιτική του προστατευτισμού. Εχει έρθει η ώρα να ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά τον Μπαστιά. Ο «Φιλελεύθερος» και το ΚΕΦίΜ κάνουν σήμερα την αρχή.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής 10 Ιανουαρίου
