Οι διαφορετικές σημασίες της «Μακεδονίας»

douzinas kostas

του Κώστα Δουζίνα

Βασισμένο στο εκτενές άρθρο του «Μακεδονία και ιδεολογία» (opendemocracy.net / 09/07/2018)

Τι συνιστά έθνος;
Η ιστορική συμφωνία που υπογράφηκε στις 17 Ιουνίου 2018, στις Πρέσπες, και η οποία βρίσκεται αυτές τις μέρες στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης, βάζει τέλος σε μια διεθνή διαμάχη που κακοφορμίζει εδώ και είκοσι πέντε χρόνια. Η έντονη συζήτηση για το «μακεδονικό» ζήτημα, κατά τις διαπραγματεύσεις και μετά τη σύναψη της συμφωνίας τον Ιούνιο, μας βοηθά να κατανοήσουμε το σύγχρονο έργο της ιδεολογίας. Διάφορα επιχειρήματα επιστρατεύθηκαν από τις αντιπαρατιθέμενες πλευρές στην Ελλάδα: ο όρος «Μακεδονία» αναφέρεται είτε στην ιστορία και την παράδοση της περιοχής, επομένως είναι αποκλειστικά ελληνικός, είτε είναι γεωγραφικός προσδιορισμός, εν τοιαύτη περιπτώσει το μεγαλύτερο μέρος της μακεδονικής περιφέρειας βρίσκεται στην Ελλάδα -περίπου το 40% στην ΠΓΔΜ και έ-να μικρό μέρος στη Βουλγαρία. Η Μακεδονία είναι είτε αποκλειστικά ελληνική είτε ένας προσδιορισμός που ανήκει και σε άλλους λαούς. Ο λαός της «Μακεδονίας» είναι είτε έθνος είτε μη-εθνοτικός πληθυσμός. Η Μακεδονία έχει ανεξάρτητη γλώσσα ή πρόκειται για διάλεκτο της βουλγαρικής είναι γεωγραφική περιοχή ή ανεξάρτητο κράτος. Και αυτά είναι μόνο αυτά που συζητούνται στην Ελλάδα.
Είναι σαφές ότι η «Μακεδονία» είναι ένα σημαίνον μετέωρο στον πολιτικό ανταγωνισμό για τη διασφάλιση μιας εθνικής φαντασιακής ταυτότητας. Η αντίληψή μας για το τι συνιστά «έθνος» είναι αρκετά αμφίσημη. Αυτός ο πυρήνας ατομικής και συλλογικής ταυτότητας παραμένει εν πολλοίς ομιχλώδης και άγνωστος. Μολαταύτα, είμαστε αποφασισμένοι να κινητοποιηθούμε, να συμμετάσχουμε σε συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, να παλέψουμε ο ένας εναντίον του άλλου, χωρίς να γνωρίζουμε πλήρως τι διακυβεύεται. Μια άνω τελεία στον άκαρπο αυτόν ανταγωνισμό έβαλε η ρηματική διακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών της γειτονικής χώρας, σύμφωνα με την οποία ο όρος «Μακεδονία» θα προσδιορίσει την ιθαγένεια, δηλαδή τη σχέση του πολίτη με το κράτος, και δεν ορίζει ούτε προκαθορίζει δεσμούς εθνότητας, ενώ η «μακεδονική γλώσσα» ανήκει στην ομάδα των νοτιοσλαβικών γλωσσών. Ωστόσο, χιλιάδες διαδήλωσαν την Κυριακή κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών στους δρόμους της Αθήνας.

«Αντίπαλοι» εθνικισμοί

Στην Ελλάδα, οι εθνικιστές απειλούν υπουργούς και βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, που στηρίζουν τη συμφωνία -ορισμένοι έχουν δεχθεί και απειλές κατά της ζωής τους-, επιχειρούν να διαλύσουν εκδηλώσεις που εξηγούν τα ζητήματα γύρω από τη συμφωνία και έχουν προσπαθήσει να εκτροχιάσουν τη συμφωνία. Στην ΠΓΔΜ, η αντιπολίτευση έχει αντιστοίχως στηρίξει διαδηλώσεις ενάντια στη συμφωνία και έχει ασκήσει δίωξη εναντίον υπουργών και βουλευτών που τάσσονται υπέρ της συμφωνίας για εσχάτη προδοσία. Οι έλληνες εθνικιστές δεν θέλουν τους βόρειους γείτονές μας να χρησιμοποιήσουν τη λέξη «Μακεδονία» με κανένα τρόπο στην ονομασία της χώρας τους. Οι ομοϊδεάτες τους στην ΠΓΔΜ δεν θέλουν κανένα προσδιορισμό δίπλα στην ονομασία τους. Όπως συμβαίνει συνήθως με τους αντίπαλους εθνικισμούς, είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Αυτό που είναι μοναδικό όσον α-φορά τη συμφωνία είναι ότι ένα ζήτημα αμφισβητούμενης ταυτότητας, τόσο συνηθισμένο στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, έχει γίνει διεθνής διαμάχη και έχει επιλυθεί μέσω μιας νομικά δεσμευτικής διεθνούς συμφωνίας. Στη Μακεδονία, η πολιτική της ταυτότητας εισήχθη στον τετριμμένο κόσμο του διεθνούς πολιτικού ρεαλισμού.

Το στρατηγικό αδιέξοδο της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ο παραλογισμός του ασυνείδητου

Το δεξιό ασυνείδητο, τραυματισμένο από την απώλεια εξουσίας από τους «επαναστάτες» της ριζοσπαστικής αριστεράς, δρα ενάντια στη λογική. Η πλέον σημαντική επιθυμία του είναι να ξεφορτωθεί την κυβέρνηση και να επαναφέρει την εξουσία στους «νόμιμους κατόχους» της, που κυβέρνησαν τη χώρα για σαράντα χρόνια, την χρεοκόπησαν και την γονάτισαν το 2010.
Η επιστροφή του κράτους στη δυναστική και πολιτική κανονικότητα είναι πολύ πιο σημαντική από το εθνικό συμφέρον. Η θέση που επιτεύχθηκε με τη συμφωνία των Πρεσπών (σύνθετη ονομασία, erga omnes και συνταγματική τροποποίηση) σχεδιάστηκε από τη δεξιά κυβέρνηση του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή το 2008 και από τότε είναι γνωστή ως η «εθνική» θέση επί του ζητήματος. Μολαταύτα, παρά την καταγωγή και την κυριότητα της κυβερνητικής θέσης, οι δεξιοί απέρριψαν τη συμφωνία και επιτέθηκαν στην κυβέρνηση, κάνοντας οτιδήποτε μπορούν για να αποτρέψουν μια συμφωνία και, μετά την υπογραφή της, για να την τορπιλίσουν ανατρέποντας την κυβέρνηση.
Οι αρνητικές γεωπολιτικές και οικονομικές συνέπειες της αποτυχίας είναι γνωστές ευρέως, αλλά αυτό δεν σταματά την απορριπτική στάση πολιτικών και σχολιαστών. Πρόκειται για ένα καλό παράδειγμα του παραλογισμού του ασυνείδητου: «Ξέρω καλά ότι οι πράξεις μου θα βλάψουν την πατρίδα και τα συμφέροντά της, όμως συνεχίζω να τις εκτελώ».

eep logo