Οι 17 Αιγινήτες πολεμιστές στο Μόναχο!

Τα γλυπτά που αρπάξανε οι Γερμανοί από τον Ναό της Αφαίας, αποτελούν μία «άγνωστη» ιστορία που για κάποιο λόγο αποφεύγουν να διηγούνται οι γνωρίζοντες αρχαιολόγοι! Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ΠΟΥ βρίσκονται σήμερα τα κλεμμένα γλυπτά; Γιατί κανείς δεν ζητάει επισήμως την επιστροφή τους;

Η αρπαγή από τους Γερμανούς

Η ιστορία ξεκινάει το 1811, όταν ο αρχιτέκτονας Ch. R. Cockerell και ο φίλος του βαρώνος von Hallerstein, επισκέφθηκαν την Αίγινα και λεηλάτησαν το Ναό Αφαίας. Με αδιαφανείς διαδικασίες και δωροδοκία των ντόπιων προεστών, κρυφά μετέφεραν 17 αγάλματα και πολλά άλλα κομμάτια από τα αετώματα του Ναού στον Πειραιά.

Τον Απρίλιο του 2021 συμπληρώθηκαν διακόσια δεκα χρόνια από τον ακούσιο εκπατρισμό των “Αιγινητών Πολεμιστών” του Τρωικού Πολέμου,των περίφημων αετωματικών γλυπτών του ναού της Αφαίας στην Αίγινα, τα οποία εκτίθενται στην περιώνυμη γλυπτοθήκη του Μονάχου!

...«Τη δεύτερη ημέρα,ένας από τους εργάτες που έσκαβε στο εσωτερικό κλίτος συνάντησε ένα κομμάτι μάρμαρο της Πάρου, το οποίο τράβηξε την προσοχή του, γιατί όλο το κτίσμα ήταν από πέτρα. Αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για το κεφάλι ενός πολεμιστή με περικεφαλαία,σε όλα τέλειο. Κειτόταν με το πρόσωπο προς τα επάνω και δεν άργησε να ξεφυτρώσει και άλλο κεφάλι, ύστερα ένα πόδι και τελικώς ανακαλύψαμε κάτω από τα γκρεμισμένα τμήματα του ναού όχι λιγότερα από 16 αγάλματα και 13 κεφάλια, χέρια, πόδια κ.λ.π.».

Ήταν Απρίλιος του 1811 όταν συνέβαιναν αυτά που περιγράφει ο βρετανός αρχιτέκτονας Τσαρλς Ρόμπερτ Κόκερελ στον ναό της Αφαίας στην Αίγινα.
Μαζί με τον βαρόνο Χάλερ του Χάλερσταϊν,επίσης αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο στην υπηρεσία του βασιλιά της Βαυαρίας,έναν ακόμη βρετανό αρχιτέκτονα, τον Τζον Φόστερ,και τον ζωγράφο Γιάκομπ Λινκ είχαν ξεκινήσει από την Αθήνα για την Αίγινα προκειμένου να μελετήσουν τον ναό του Πανελληνίου Διός, όπως θεωρούσαν τότε το ιερό της Αφαίας. Χώρος λατρείας ήδη από τη Μυκηναϊκή Εποχή ήταν η κορυφή του πευκόφυτου λόφου στο βορειοανατολικό τμήμα
της Αίγινας, όπου αρχικά υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη θεότητα Αφαία.

Ο πρώτος ναός, ο οποίος χτίστηκε περί το 570-560 π.Χ., καταστράφηκε από πυρκαγιά το 510 π.Χ.και στη θέση του οι Αιγινήτες έχτισαν νέο (500-490 π.Χ.), επίσης δωρικό και από πωρόλιθο.

Οι ανενδοίαστοι,όπως αποδείχθηκε αργότερα, αρχαιοθήρες, ταύτισαν αμέσως το θέμα που απεικόνιζαν οι μορφές τις οποίες έφερναν στο φως και που αποτελούσαν τη διακόσμηση των αετωμάτων του ναού. Επρόκειτο για εκστρατείες εναντίον της Τροίας κατά τις οποίες διέπρεψαν οι μυθικοί ήρωες της Αίγινας.

Στο ανατολικό αέτωμα, όπου η τέχνη παραπέμπει στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., απεικονιζόταν η παλαιότερη εκστρατεία στην οποία ο Ηρακλής είχε αντιμέτωπο τον βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα, ενώ σε αυτήν είχε πάρει μέρος και ο Τελαμώνας, που ήταν γιος του Αιακού. Στο δυτικό αέτωμα εξάλλου, το οποίο απηχεί την αισθητική του 6ου αιώνα π.Χ., υπήρχε αναπαράσταση της δεύτερης εκστρατείας με αρχηγό τον Αγαμέμνονα και με τρεις απογόνους του Αιακού: τον Αίαντα, τον Τεύκρο και τον Αχιλλέα. Στο κέντρο και των δύο αετωμάτων στεκόταν η θεά Αθηνά.

Όπως γράφει για τα πεπραγμένα του Κόκερελ και των συνεργατών του ο ιστορικός Γιώργος Τόλιας στο βιβλίο του Ο πυρετός των μαρμάρων, «η ειλικρίνεια αυτών των ανθρώπων, αν και αγγίζει τα όρια της αλαζονείας, είναι αφοπλιστική, γιατί κανείς τους δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να συγκαλύψει ορισμένα γεγονότα ή να δικαιολογηθεί για τις πράξεις του. Αντίθετα, ομολογούν όλες τις μεθοδεύσεις τους, τις δωροδοκίες των Τούρκων επισήμων,τις κρυφές φυγαδεύσεις των αρχαιοτήτων, τους οικονομικούς διακανονισμούς,τις καταστροφές για τις οποίες ήταν αμέσως ή εμμέσως υπεύθυνοι».

Ας «ακούσουμε» όμως τους ίδιους τους «αρχαιοφίλους».
Σε βάθος «όχι μεγαλύτερο από τρία πόδια από την επιφάνεια του εδάφους» βρέθηκαν τα γλυπτά, γράφει σε επιστολή του προς τον πατέρα του ο Τσαρλς Ρόμπερτ Κόκερελ. «Το εύρημά μας προκάλεσε την προσοχή των χωρικών,οι οποίοι μας έστειλαν σήμερα μερικούς από τους προκρίτους τους .Εμείς όμως είχαμε καλέσει εγκαίρως μια βάρκα στο πλησιέστερο σημείο με την οποία αποστείλαμε τα ως τώρα ευρεθέντα κομμάτια στην Αθήνα».

Μετά την αρχική απάτη, η ομάδα έλαβε το ελεύθερο για τις ανασκαφές στην Αφαία αντί 800 πιάστρων (περίπου 40 στερλίνες). Η επιστροφή στην Αθήνα έγινε στις 3 Μαΐου και εκεί μαζί με τις προσπάθειες συγκόλλησης των γλυπτών διαφάνηκαν και οι πρώτες διαφωνίες. Οι Βρετανοί ήθελαν να καταλήξουν τα ευρήματα στο Βρετανικό Μουσείο και οι Γερμανοί στη Γερμανία. Επιπλέον τα αρχαία κινδύνευαν, αφού η πολιτική αστάθεια των ημερών δεν εξασφάλιζε ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Και εκεί που ο κίνδυνος διάσπασης της συλλογής ήταν ορατός, οι τέσσερις αποφάσισαν την ίδρυση μιας εταιρείας που θα διέθετε τα αρχαία σε ανοιχτή δημοπρασία.«Εταιρείας των Ερασιτεχνών» (Dilettanti), όπως την ονόμασαν,

Νέα περιπέτεια για τα μάρμαρα ξεκίνησε καθώς φορτώθηκαν σε άλογα και μουλάρια για να φυγαδευτούν νύχτα από τη χώρα, για τον φόβο των Τούρκων.
Αρχικά μεταφέρθηκαν συσκευασμένα σε καλάθια στο Πόρτο Γερμενό-υπάρχει μάλιστα και ένα σκίτσο του Χάλερ που δείχνει την πομπή συνοδευόμενη από ένοπλους ιππείς- και από εκεί με πλοίο στη Ζάκυνθο, όπου θα γινόταν η δημοπρασία την 1η Νοεμβρίου 1812,σύμφωνα με την αναγγελία που δημοσιεύθηκε
σε αγγλικές και άλλες εφημερίδες. Τιμή πώλησης 70.000 φιορίνια.

Ούτε και στη Ζάκυνθο όμως αισθάνθηκαν ασφάλεια οι συνιδιοκτήτες για τη συλλογή, δεδομένης της πιθανότητας μιας γαλλικής επιδρομής. Έτσι, τα αγάλματα πήραν τον δρόμο για τη Μάλτα, όπου είχε μεταβεί στο μεταξύ και ο πράκτορας του Βρετανικού Μουσείου.

Να σημειωθεί ότι οι Γερμανοί «επανήλθαν» στην Αίγινα το 1901, επισήμως αυτή τη φορά,με τον μεγάλο αρχαιολόγο Άντολφ Φούρτβεγκλερ, ο οποίος βρήκε ακόμη δύο κεφάλια από το ανατολικό αέτωμα, καθώς και πέντε κεφάλια από γλυπτά που βρίσκονταν στον βωμό του ναού (σήμερα βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Στις ανασκαφές, τέλος, της περιόδου 1966-1978 εντοπίστηκαν από τον Ντίτερ Ολι μόνο θραύσματα των γλυπτών. Πιθανότητα άλλων ευρημάτων δεν υπάρχει πλέον και, ως φαίνεται, κανένας άλλος θεός ή ήρωας δεν πρόκειται να έρθει στο φως στην Αφαία.
Το θρίλερ που εκτυλίχθηκε το 1811 στην Αίγινα, στη συνέχεια στην Αθήνα, στη Ζάκυνθο, στη Μάλτα και τέλος στο Μόναχο, είναι παρελθόν...

Ο Όμηρος αναφέρει (Ιλιάς Β,59)πως οι Αιγινήτες έλαβαν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο με ογδόντα “μελαίνας νύας” και ο Ησίοδος βεβαιώνει (Οιήες 32/76) πως πρώτοι οι Αιγινήτες δέσανε τα ξύλα και έφτιαξαν τα καράβια που κάνουνε ζερβόδεξα το κύμα να στρουμφίζει και πρώτοι βάλαν τα πανιά, φτερά στα πελαγόδρομα καράβια (μετάφρ. Λεκατσά).

Φαίνεται πως από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους η Αίγινα αναδεικνύεται πρωτοπόρος στη ναυπηγική και στη ναυτιλία και χάριν των τολμηρών θαλασσοπόρων κατοίκων της..

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αίγινα, εγκυκλ.Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα Αθήνα, 1997.
Α.Ρ. Ραγκαβή, Απομνημονεύματα, εκδ. Γεώργιος Κασδόνης, εν Αθήναις, 1895-1930.
Γ. Κουλικούρδη-Σπ. Αλεξίου, Αίγινα, Αθήναι, χ.χ.Ο πυρετός των Μαρμάρων, Συλλογικό έργο, εκδ. Ολκός, Αθήνα 1996.
Π. Ηρειώτου, Αιγινητικά, Αθήναι 1891.
Χ. Βάλτερ, Ο κόσμος της αρχαίας Αίγινας 3000-1000 π. Χ. (ελλην. μετάφρ. 1985).